Kiedy lęk kieruje karierą – psychologiczny pojedynek dwóch systemów myślenia

„Człowiek nie jest istotą racjonalną. Jest istotą racjonalizującą.”

– Daniel Kahneman

Wyobraź sobie osobę, która każdego dnia punktualnie kończy pracę o 17:00 i... oddycha z ulgą. Nie dlatego, że jej zawód jest intensywny i wymaga regeneracji. Ale dlatego, że przez cały dzień odliczała minuty do końca. Znasz to uczucie? Może widzisz je w sobie, a może u ludzi dookoła.

Tkwimy w pracy, która nie daje satysfakcji, nie rozwija, często wręcz wypala. Ale mimo to... zostajemy. Wybieramy "znane piekło" zamiast "nieznanego nieba". Dlaczego?

Często słyszymy: „To kwestia wygody”, „Nie mam innej opcji”, „To stabilna praca”. Jednak pod tymi racjonalnymi wyjaśnieniami bardzo często kryje się lęk. Lęk przed oceną, przed porażką, przed zmianą. Lęk przed tym, że coś pójdzie nie tak, że się nie uda, że „będzie jeszcze gorzej”.

System 1 i System 2: czyli kto naprawdę podejmuje nasze decyzje?

Z psychologicznego punktu widzenia, te mechanizmy można doskonale zrozumieć dzięki koncepcji dwóch systemów myślenia, którą opisał psycholog i noblista Daniel Kahneman w przełomowej książce "Thinking, Fast and Slow" (Pułapki myślenia).

● System 1 – autopilot Twojej codzienności

To szybki, intuicyjny, emocjonalny system działania. Działa niemal natychmiast, bez refleksji. To on ostrzega przed zagrożeniami, interpretuje bodźce, reaguje automatycznie.W kontekście zawodowym mówi:– „To ogłoszenie wygląda ciekawie... ale nie mam wystarczającego doświadczenia.”– „Zmiana pracy? Co, jeśli sobie nie poradzę?”– „Zostań tutaj. Przynajmniej masz pewność wypłaty.”

System 1 to Twój strażnik – szybki i skuteczny. Problem w tym, że często kieruje się lękiem, nie rzeczywistością. Operuje na skrótach myślowych (heurystykach) i przeszłych doświadczeniach, które mogą już nie być adekwatne.

● System 2 – refleksyjny strateg

To system myślenia wymagający zaangażowania poznawczego, uwagi, wysiłku. Pozwala analizować, rozważać alternatywy, podważać schematy. To System 2 pyta:– „Co tak naprawdę mnie zatrzymuje?”– „Jakie mam zasoby, których nie wykorzystuję?”– „Co się stanie, jeśli jednak spróbuję?”

System 2 daje nam dostęp do świadomego podejmowania decyzji, czyli takiego, które opiera się na wartościach, aspiracjach, realnej ocenie sytuacji – a nie na lękach i wyuczonych reakcjach.

Kategoria	System 1	System 2
Typ myślenia	Intuicyjny, emocjonalny	Refleksyjny, analityczny
Szybkość	Bardzo szybki	Wolniejszy
Wysiłek poznawczy	Automatyczny, bezwysiłkowy	Wymaga skupienia i wysiłku
Źródło decyzji	Emocje, przeszłe doświadczenia, skojarzenia	Analiza, logika, wartości
Styl działania	Impulsywny, natychmiastowy	Przemyślany, planujący
Typowe reakcje	„Nie dam rady”, „Zostań, będzie bezpieczniej”	„Co naprawdę mnie powstrzymuje?”, „Jakie mam alternatywy?”
Kiedy dominuje	Stres, presja czasu, zmęczenie	Spokojne warunki, czas na refleksję
Zalety	Błyskawiczna reakcja, oszczędność energii	Świadome decyzje, planowanie, zgodność z wartościami
Wady	Może prowadzić do błędów poznawczych i unikania rozwoju	Wymaga energii, może być przeciążony
Przykłady w decyzjach zawodowych	Odrzucenie ogłoszenia o pracę bez czytania, unikanie rozmowy o awansie	Rozważenie zmiany pracy, analiza wartości, plan rozwoju zawodowego

Dlaczego więc rządzi nami System 1?

Nie dlatego, że jesteśmy leniwi. Tylko dlatego, że... jesteśmy ludźmi.Badania Kahnemana i Amosa Tversky’ego pokazują, że w większości codziennych sytuacji korzystamy z Systemu 1 – bo jest szybki, energooszczędny i działa wystarczająco dobrze. Ale właśnie w sytuacjach niepewności i zmiany – czyli np. podczas decyzji o zmianie pracy, awansie czy założeniu firmy – System 1 zaczyna nas sabotować.

W takich momentach dominują emocje, a w szczególności – lęk przed stratą. Według tzw. Teorii Perspektywy (Prospect Theory) (Kahneman & Tversky, 1979), ludzie bardziej boją się stracić to, co mają, niż zyskać coś nowego. To łaśnie dlatego nawet osoby sfrustrowane, wypalone czy niedopasowane do swojej roli zawodowej... często zostają tam, gdzie są.

Status quo, czyli ukryty wróg rozwoju

Badania Samuelsona i Zeckhausera (1988) nad tzw. status quo bias pokazują, że ludzie mają silną tendencję do utrzymywania obecnego stanu rzeczy – nawet wtedy, gdy zmiana byłaby korzystna.Dlaczego? Bo znane = bezpieczne. Nawet jeśli nie daje satysfakcji.

To dlatego ktoś może przez 5, 10, 15 lat pozostawać w tej samej pracy, jednocześnie marząc o czymś innym.System 1 mówi: „Przetrwaj.”System 2, niestety, nie dostaje głosu.

Lęk jako główny decydent

W psychologii motywacji (np. Regulatory Focus Theory, Higgins, 1997) mówi się o dwóch typach motywacji:

– Prevention focus – motywacja oparta na unikaniu błędów, porażek, strat

– Promotion focus – motywacja oparta na dążeniu do rozwoju, aspiracji, spełnienia

W warunkach niepewności dominuje ten pierwszy. Ludzie wybierają opcje „bezpieczne”, nawet jeśli są niesatysfakcjonujące, bo ich główną motywacją nie jest rozwój, ale ochrona przed rozczarowaniem.

Brzmi znajomo?

Co możesz z tym zrobić?

Po pierwsze: przestań siebie obwiniać. To nie brak ambicji, kompetencji czy odwagi. To naturalne mechanizmy psychiczne, które mają Cię chronić.

Po drugie: zdejmij nogę z autopilota.

Oto kilka kroków, które pomogą Ci uruchomić System 2 i zacząć podejmować decyzje z miejsca potencjału – nie lęku:

✅ Zatrzymaj się – nie rób „kolejnego kroku”, zanim nie zapytasz siebie: Dlaczego to robię?

✅ Zidentyfikuj swoje mechanizmy lękowe – co najczęściej Cię zatrzymuje? Jak brzmią Twoje przekonania?

✅ Poznaj swoje wartości i zasoby – z pomocą psychologa, coacha, narzędzi diagnostycznych

✅ Podejmuj decyzje w zgodzie ze sobą – nie z oczekiwaniami innych, nie z przeszłością, nie z mechanizmem przetrwania

Dlaczego Ukierunkowani mogą być tym, czego właśnie teraz potrzebujesz?

Wspieram osoby, które czują, że stoją na rozdrożu. Pracują, funkcjonują, wypełniają obowiązki — ale w głębi mają wrażenie, że to nie jest ich miejsce. Coś nie pasuje. Coś nie gra. Tylko... nie potrafią jeszcze dokładnie nazwać, co.

To właśnie ten moment, kiedy – zgodnie z teorią Daniela Kahnemana – często przejmuje kontrolę tzw. System 1: szybki, emocjonalny i oparty na mechanizmach przetrwania.

To on mówi:„Nie dasz rady.”„To za duże ryzyko.”„Zostań tu, przynajmniej masz pewność.”

Nie przekonuję do zmiany na siłę. Zamiast tego tworzę przestrzeń i warunki, które pozwalają uruchomić System 2 – ten, który myśli spokojnie, strategicznie, z refleksją.

To właśnie wtedy pojawia się miejsce na prawdziwe pytania:

🧭 Czego naprawdę potrzebuję?

🧭 Co chcę, a nie tylko muszę?

🧭 Kim jestem poza rolami, które gram na co dzień?

W swojej pracy łączę:

• psychologię poznawczą i pozytywną, by zrozumieć, co kieruje decyzjami i jakie są Twoje wartości i predyspozycje,

• coaching, który wspiera w autorefleksji, samoświadomości i wyznaczaniu kierunku,

• oraz rzetelne narzędzia diagnostyczne, takie jak VIA, RIASEC, 16Personalities, Gallup czy Career Compass.

  
  

Nie „naprawiam ludzi”. Nie zakładam, że trzeba Cię ulepszyć.

Wierzę, że wszystko, czego potrzebujesz, już w Tobie jest.

Być może po prostu zagubiło się pod warstwą presji, cudzych oczekiwań albo własnych wątpliwości.

Pomagam Ci wrócić do siebie. Do tego, co prawdziwe i możliwe. Do kierunku, który nie wynika z lęku — ale z autentyczności i potencjału.

__________________________________

Decyzje zawodowe rzadko są wyłącznie logiczne.

Częściej są reakcją — na to, co znane, wygodne, przewidywalne.

Ale właśnie w tym, co niewypowiedziane, często kryje się prawda o nas samych.

Nie musisz od razu rzucać wszystkiego.

Wystarczy, że przestaniesz zadawać sobie tylko pytania o to, co powinieneś robić i zaczniesz pytać: „Co mnie dziś prowadzi — lęk czy potencjał?”

To może być pierwszy krok.

Cichy, ale odważny.

Źródła:

• Kahneman, D. (2011). Thinking, Fast and Slow.

• Kahneman, D., & Tversky, A. (1979). Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk. Econometrica.

• Samuelson, W., & Zeckhauser, R. (1988). Status quo bias in decision making. Journal of Risk and Uncertainty.

• Higgins, E. T. (1997). Beyond pleasure and pain: Toward a theory of regulatory focus. American Psychologist.

• Evans, J. St. B. T. (2008). Dual-Processing Accounts of Reasoning, Judgment, and Social Cognition. Annual Review of Psychology.